ავტორიზაცია მთავარი ბიბლიოთეკა ჩვენს შესახებ
ავტორიზაცია

 

მიმოხილვა

ამ თავის დასრულების შემდეგ, კანდიდატებს უნდა შეეძლოთ უნარების დემოსტრირება, რათა გამოიყენონ ძვალკუნთოვანი დაზიანების შეფასებისა და მართვის პრინციპები, როცა ასრულებენ გადაუდებელ დახამარებას ტრავმირებული მოთამასთვის.

მიზნები

  1. დაზიანებული მოთამაშის ძვალკუნთოვანი შეფასებისა და მართვის პრინციპების გამოყენება პირველად და მეორეად დათვალიერებაში.
  2. სახელმძღვანელოებისა და მიღებული ტექნიკების გამოყენება, მოტეხილობის ან ამოვრადნილობის მქონე მოთამაშის საწყისი მართვისას.
  3. ამოიცნოთ ნეიროვასკულარული დაზიანების  ხშირი შეფასების საჭიროება, ძვალკუთნოვანი დაზიანების დროს.     
  4. ანატომიურ ღრუში მწვავე Compartment სინდრომის ნიშნები და სიმპტომები.
  5. ამოიცნოთ, თუ როგორ მოემზადოთ სწორად, მოტეხილობის/ამოვარდნილობის მქონე მოთამაშის გადაყვანისთვი საბოლოო მკურნალობის მისაღებად,  მიმღებ საავადმოფოსთან დოკუმენტაციის გადაცემისა და კომუნიკაციის მნიშვნელობის გაგება.

შესავალი

მიუხედავად სისხლის სერიოზული დაკარგვისა, ძვალკუნთოვანი ტრავმა იშვიათად არის სიცოცხლისთვის საშიში, მაგრამ არის კიდურისთვის საშიში. აღნიშვნად ღირს, რომ ძვალკუნთოვანი ტრავმის ძირითადი ნაწილი, ხშირად დაკავშირებულია სხვა ადგილის მნიშვნელოვან ტრავმასთან. კიდურის ტრავმა განხილული უნდა იყოს, როგორც ყურადღების გადამტანი დაზიანება, სანამ ის სიცოცლისთვის საშიში მდგომარეობები იქნება გამორიცხული ან მართული.

ძვალკუნთოვანი შეფასება

პირველადი დათვალიერება

ძვალკუთოვანი დაზიანების მქონე მოთამაშე უნდა შეფასდეს და მათი მკურნალობის პრიორიტეტები უნდა გამომდინარეობდეს მათი ტრავმებიდან, სასიცოცხლო ნიშნები და ტრავმის მექანიზმი. შემთხვევის ადგილის უსაფრთხოების შემდეგ, შეფასება და მართვა უნდა მიმდინარეობდეს ABCDE პრინციპებით, როგორც დეტალურად აღწერილია თავი 1-ში, სისცოცხლისთვის საშიში მდგომარეობების განსაზღვრა და მკურნალობა დროულ მეთოდით.

S: უსაფრთხო მისვლა

A:  ნებისმიერი სასუნთქი გზების პრობლემის მართვა და MILS-ს გამოყენება ხერხემლის კისრის ნაწილისთვის (თუ შესაბამისია)

B: ნებისმიერი სუნთქვის პრობლემის მართვა, რაც მოიცავს ადეკვატური ჰაერის მიწოდებას

C: ცირკულაციისა და ჰემორაგიის კონტროლი - ეს შეიძლება მნიშვნელოვანი იყოს კიდურების ტრავმისას

D: შეაფესეთ თანადროული თავის ტრავმა და მიიღეთ ზომები მეორადი თავის ტრავმის მინიმიზაციისთვის.

E: მართეთ დაზიანებული კიდური, მას შემდეგ რაც ზემოთ მოყვანილი კონტროლირებულია.

სიცოცხლისთვის პოტენციურად საშიში ტრავმების მართვა, სასუნთქი გზების ან სუნთქვის ჩათვლით, იკავებს პრიორიტეტულ ადგილს კიდურების მოტეხილობაზე ზევით. ამ წესის გამონაკლისი შემთხვევაა, როცა ვლინდება გარეგანი ჰემორაგია, რაც გამოიწვევს სისხლისგან დაცლას. ამოცნობა და მართვა არა-დაოყოვნებლივი სიცოცხლისთვის საშიში გარე ჰემორაგიისა, ხდება ცირკულაციის შეფასების დროს. ნაკლებ თვალსაჩინო სისხლდენა და დეფორმაციები, ჩვეულებრივ ამოცნობადი ხდება, პირველადი ან მეორადი დათვალიერებისას.

არსებობს შესაძლელობა, რომ დამუშავებელი კიდურის მოტეხილოება გამოიწვევს მნიშვნელოვან სისხლის დაკარგვას. ბარძაყის ძვლის დახურულ მოტეხელობისას დაკარგული სისხლის მოცულება შეფასებულია 1000-1500მლ-მდე და ფორმა შეიძლება გაორმაგდეს ღია მოტეხილობის დროს (Lee and Porter, 2005). ამრიგად, არსებობს ჰიპოვოლემიური შოკის შესაძლებლობა.

გარე ჰემორაგიის კონტროლი უნდა იყოს სითხის აღდგენის წინამორბედი და უნდა მიყვეს საფეხურეობრივ პროგრესს. პირველ რიგში, სტერილური საფენით პირდაპირი კომპრესია და უნდა მოხდეს კიდურის მაღლა აწევა. თუ, ეს არ გააჩერებს სისხლისდენის ნაკადს, მაშინ ჭრილობა შეხვეული უნდა იყოს საფენით. მარტივი, მაგრა მნიშვნელოვანი ტექნიკა ჰემორაგიის შესამცირებლად არის, კიდურის გაჭიმვა მისი ფორმის გადასაწყობად. ფორმის გადაწყობისა და ნერვულ-ძარღოვანი შეფასებითვისს არტაშანები გამოყენებაა შესაძლებელია, რათა მოხდეს მოტეხილობის სტაბილიზაცია.

მეორადი დათვალიერება

პირველადი დათვალიერებისას სიცოცხლისთვის და კიდურებისთვის საშიში მდგომარეობა უნდა იყოს განსაზღვრული და მართვა ერთდროულად დაწყებული. მეორადი დათვალიერება უნდა შესრულდეს მხოლოდ პირველადის შემდეგ და თუ, აუცილებელი აღდგენა განხორციელდა და პაციენტის მდგომარეობა გამოსწორდა. ძვალკუნთოვანი ტრავმის შემოწმება უნდა მიყვებოდეს „ხედვა, შეგრძნება და მოზრაობა“ შეფასების პრინციპებით, ისევე როგორც ტრამვის მექანიზმი გათვალისწინება. ჩამოთლილი ნიშნები და სიმპტომები არის ქვედა კიდურის მოტეხილობის/ამოვარდნილობის:

  • ანატომიური დეფორმაცია
  • ტკივილი
  • გარე ჰემორაგია
  • შეშუპება
  • მგრძნობიარობა შეხებაზე
  • ჭრიალი
  • ნერვულ-ძარღოვანი შესუსტება

როცა, მოტეხილობა/ამოვარდნილობა არის განსაზღვრული, ის უნდა იმართოს შესაფერისად. ჩქარი პირველადი დათვალიერებისას ნებისმიერი შოკის ნიშანი უნდა იმართოს, ცირკულაციის შეფასების დროს, ამან შეიძლება მოიცვას ჰემორაგიის კონტროლი და სითხის აღდგენა. ქვედა კიდურის მოტეხილობის/ამოვარდნილობის მოედანზე მართვა უნდა შედგებოდეს, პირველ რიგში ქვედა კიდურის რაიმე დეფორმაციის განსაზღვრით, რაც მოითხოვს კიდურის მანიპულაციას, რათა მოხდეს მისი არტაშანში მოთავსება. ნერვულ-ძარღოვანი სტატუსი უნდა შეფასდეს ჩარევამდე და მის შემდეგაც, რაც ასევე მოიცავს გასწორებას. ნერვულ-ძარღოვანი დაზიანების რისკი დეფორმირებული კიდურების დროს, მოითხოვს კიდურის გადაწყობას ადეკვატური ანალგეზიის გამოყენების შემდეგ. კიდური შეიძლება ნორმალურად გადაეწყოს სიგრძივი გაჭიმვით პროქსიმალურ საპირისპირო გაჭიმვასთან ერთად და მანუალური გასწორებით ნეიტრალულ პოზიციაში. ნერვულ-ძარღოვანის განმეორებით შეფასება უნდა გაგრძელდეს პოზიციის ცვლილების შემდეგ. თუ, კიდევ არის ნერვულ-ძარღოვანი შესუსტება, მაშინ კიდური უნდა მოთავსდეს არტაშანში და მოთამაშე გადაყვანილი უნდა იყოს გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში, საბოლოო მკურნალობისთვის. კიდურის გადაწყობის შემდეგ, ნერვულ-ძარღვოვანი შესუსტების სტატუსის გაუარესების შემთხვევაში, კიდური უნდა დაუბრუნდეს საწყის მდგომარეობას და არტაშანში მოთავსდეს თავდაპირველი პოზიციით და გადაყვანილი უნდა იქნეს გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში დაოყოვნებლივ. ნებისმიერ ღია მოტეხილობა უნდა დაიფაროს ფიზიოლოგიური ხსნარით დასველებულები სტერილური საფენით და პროფილაქტიკური ანტიბიოტიკები უნდა იყოს განხილული, თუ გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში იქნება სავარაუდოდ გადაყვანა  ხანგრძლივი.

საავადმყოფოში გადაყვანამდე, ქვედა კიდურის მოტეხილობის მართვის ალგორითმი, წარმოდგენილია Lee და Porter-ის (2005) მიერი და ნაჩვენებია გამოსახულება 1-ში.

გამოსახულება 1: საავადმყოფოში გადაყვანამდე, ქვედა კიდურის მოტეხილობის მართვის ალგორითმი (Lee, C.  და Porter, K. 2005)

პირველადი მართვა

ძვალკუნთოვანი ტრავმის საწყისი მართვა უნდა მიყვეს პირველაი დათვალიერების შესრულებას. კიდურები გამოკვლეული უნდა იყოს ტრავმის სიმპტომებისთვის და ნერვულ-ძარღვოვანი სტატუსი შეფასებული (მგრძნობელობა, მოძრაობა, ფერი და პერფუზია).

თუ, არსებობს კიდურების დეფორმაცია, ეს უნდა გამოსწორდეს ადეკვატური ანალგეზიის შემდეგ, რათა აღდგეს ანატომია და შესაძლო ცირკულაცია. კიდური, შემდეგ უნდა იყოს იმობილიზებული შესაბამისი არტანაშით. ნერვულ-ძარღვოვანი სტატუსი ხელახლა უნდა იყოს შეფასებული და კიდურის ფორმის ცვლილებისას. ეს ხშირად, დავიწყებულია საავადმყოფოში გადაყვამდე პირობებში (Dean 2009).

ნებისმიერი ჩარების შემდეგ, პაციენტი უნდა შეფასდეს ხელახლა და ნებისმიერი გაუარესება გამოსწრებული, თუ ეს შესაძლებელია. პაციენტი შემდეგ, უსაფრთხოდ უნდა იყოს გამოხსნილი მოედნიდან (ხერხემლის კისრის ნაწილის იმობილიზაციასთან ერთად, თუ საჭიროა). შემდეგ შესაძლებელია კიდური იმართოს საავადმყოფოს პირობებში.

ანალგეზია

ადეკვატური ანალგეზია ხშირად დავიწყებული (მაგრამ, არა პაციენტის მიერ!) ან დაგვიანებულია. ის უნდა გაკეთდეს სწრაფად, როცა ამის გაკეთება იქნება უსაფრთხო (პირველაიდ დათვალიერების და ნებისმიერი სიცოცხლისთვის საშიში მდგომარეიობის მართვის შემდეგ). გარდა იმ შემთხვევისა, როცა არის უკუჩვენა (თავის ტრავმა/შეცვლილია გონებაზე ყოფნის დონე ან გულ-მკერდის ტრავმა). Entonox (შესუნთქული ჟანგბადი : აზოტის ოქსიდი) არის სწრაფი და ეფექტური (ეს არ არის ლიცენზირებული ან ხელმისაწვდომი ევროპის ნაწილში).

ტრადიციულად, მორფინი არის წამლის არჩევანი. თუმცა, ამჟამინდელი შეზღუდვები მოფრინის შენახვასა და გამოყენებაზე, ინტრავენული ტრამადოლი ან პარაცეტამოლი არის ალტერნატივა. სხვა გამოსავალია კეტამინი.

ინტრავენული ანალგეზია, შესაძლებელია გამოყენებული იყოს გადამზადებული და სერტიფიცირებული პროფესიონალის მიერ.

მნიშვნელოვანია, რომ სერიოზული ძვალ-კუნთოვანი ტრავმის მქონე მოთამაშის გადაყვანა შესაფერის გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში, მოხდეს სწორად და უსაფრთხოდ. ყველა დოკუმენტაცია, SAMPLE-ის ისტორიის ჩათვლით, თან უნდა ახლდეს მოთამაშეს საავადმყოფოში.

მოტეხილობები

დახურული მოტეხელობებია არის ისეთი მოტეხილობა, როცა ძვლის გარე საფარი ტყდება, მაგრამ კანის მთლიანობა არ ირღვევა. როცა მთლიანობა არის დარღვეული, მოტეხილობას ეწოდება ღია (ოფიციალურად „ნარევი“). ეს ჩვეულებრივ, გამოწვეულია ძვლის ფრანგმენტით ან კანის გაგლეჯვით. თუ, მოტეხილობა და ჭრილობა არსებობს ერთი და იმავე კიდურის ნაწილზე, მაშინ ამის მკურნალობა უნდა მოხდეს როგორც ღია მოტეხილობის.

მოტეხილობები არის მტკივნეული ძვლის დეფორმაციის გამო და დაკავშირებულია რბილი ქსოვილის და შესაძლო ნერვის და სისხლძარღვის დაზიანებასთან. მოტეხილობის იმობილიზაცია ამცირებს შემდგომი ტრავმის მიღების ალბათობას და ამცირებს ტკივილს, არასაჭირო მოძრაობის შეზღუდვით.

მოტეხილობის ადრინდელი პოზიციის გადაადგილება მის ნორმალურ ანატომიურ პოზიციასთან ახლოს, ამცირებს ტკივილსა და ასევე სისლძარღვის, ნერვისა და რბილი ქსოვილის დაზიანებას. პოზიციის გადაადგილება უნდა მოხდეს, რაც შეიძლება მალე კომპეტენტური ექიმის მიერ (შეეცადოთ თავიდან აირიდოთ გაჭიანურებული ცდები), ადეკვატური ანალგეზიის მიცემის შემდეგ. მოტეხილობის ადეკვატური გაჭიმვა, შემდეგ უნდა გაგრძელდეს იმოლიზაციით (Lee და Porter 2005), (Payne, Kinmont და Moalypour 2004).

დაჟინებულად მოთხოვნილია, კიდურის ნერვულ-ძარღვოვანი სტატუსის შეფასება და დაკომენტირება, პოზიციის გადაადგილებამდე და მის შემდეგ. ხშირად, სასარგებლოა (თუ, შესაძლებელია) ფოტოს გადაღება პოზიციის გადაადგილებამდე და მის შემდეგ, განსაკუთრებით თუ არეალი შედეგად დაფარულია, რათა საფენის არასაჭირორი მოხსნის პრევენცია მოხდეს და ა.შ, რომ დათვალიერდეს შემოწმდეს ადგილი იმათ მიერ, ვინც არ იმყოფებოდა თვიდან ადგილზე.

არსებობს, დაზიანების ფოტოს გადაღებასთან დაკავშირებული პრობლემები, განსაკუთრებით თუ პაციენტს არ შეუძლია თანხმობის მოცემა. პრაქტიკოსებისთვის ნაცნობი უნდა იყოს ეს საკითხები და უნდა დარწმუნდნენ, რომ იქცევიან შესაფერისად.

მოტეხილობების სირთულეები მოიცავს:

  • ჰემორაგია
  • ნერვისა და კუნთის დაზიანება (დახურულ მოტეხილობებში მწვავე Compartment სინდრომის ჩათვლით)
  • ინფექცია (განსაკუთრებით ღია მოტეხილობისას)
  • ცხიმოვანი ემბოლია

ჭრილობა სრულიად უნდა გასუფთავდეს ნორმალური ფიზიოლოგიური ხსნარით (ივარაუდეთ, რომ მოედანი/საფარი არის დაბინძურებული). ისინი, ვინც წვანან ღია მოტეხილობაზე, მოტეხილობა უნდა დაიფაროს სუფთა,  ფიზიოლოგიური ხსნარით გაჟღენთილი საფენით. ინტრავენური ანტიბიოტიკის ბურთულა უნდა განიხილებოდეს ღია მოტეხილობისთვის, რათა შემცირდეს ინფექციის რისკი, თუ გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში გადაყვანა, სავარაუდოდ გაჭიანურდება. ტეტანუსის აცრის სტატუსი უნდა იყოს გარკვეული და გადაცემული გადაუდებელი დახმარების დეპარტემენტის პერსონალისთვის.

სირთულეები

ცირკულაციის არარსებობა: ცირკულაციის არარსებობა კიდურებისთვის იშვიათად არის სიცოცხლისთვის საშიში. კუნთის ნეკროზს შეიძლება დასჭირდეს ექვსი საათი, მას შემდეგ, რაც ცირკულაცია დაიკარგება. თუმცა, რაც მალე აღდგება ცირკულაცია, მით უფრო ნაკლები ქსოვილი დაზიანდება და ეს უნდა აღდგეს, რაც შეიძლება მალე. ეს, ჩვეულებრივ ხდება, მოტეხილობის და/ან ამოვარდნილობის პოზიციის ცვლილებით, რომელიც აღადგენს ნორმალურ ანატომიას და ამსუბუქებს და ავიწროვებს სისხლძაღვებს.

მწვავე Compartment სინდრომი : (-) არის მდგომარეობა, სადაც გაზრდილია წნევა, სივრცის შეზღდუვით, რომელიც აზიანებს ცირკულაციას და რბილი ქსოვილის ფუნქციას ამ სივრცეში (McCaffrey, 2009). მწვავე Compartment სინდრომს შეუძლია ჰქონდეს მნიშვნელოვანი დაავადებულობა, თუ არ არის დიაგნოზირებული და ადრეული მართვა. წნევის გაზრდამ ამ განყოფილებაში, შეიძლება მიაღწიოს კრიტიკულ ზღვრამდე, რის შემდეგაც მიკროცირკულაცია არ შეუძლია დააკმაყოფილოს ქსოვილის მეტაბოლიკური მოთხოვნა, რაც გამოიწვევს იშემიურ ნეკროზს.

მწვავე Compartment სინდრომი ამოცნობილი და ადრეულად ნამკურნალები უნდა იყოს ფასციოტომიის მეშვეობით, რათა თავიდან აცილებული იყოს გართულებები, როგორიცაა:

  • ნევროლოგიური დეციტი
  • იშემიური კონტრაქტურა
  • ინფექცია
  • კრაშ-სინდრომი
  • ამპუტაცია
  • სიკვდილი

მწვავე Compartment სინდრომის კლინიკური დიაგნოზირება შეიძლება იყოს რთული საავადმყოფომდელ გარემოში.

მწვავე Compartment სინდრომის ნიშნები და სიმპტომები მოიცავს:

  • ტრავმის პროპორციულობაზე უფრო ძლიერი ტკივილი
  • პასიურ მოძრაობაზე ტკივილი
  • დაჭიმული შეშუპება

გვიანდელი ნიშნები მოიცავს:

  • პარაესთეზია
  • პარეზი
  • პულსის არარსებობა

Elliot და Johnstone-ზე (2003) დაყრდნობით, ყველაზე სარწმუნო დაკვირვევები მწვავე Compartment სინდრომის საწყის დიაგნოზირებაზე მოიცავს ძლიერ ტკივილს, რომელიც კლინიკურ სიტუაციის პროპორციულობას აღემატება, კუნთის პასიური გაწელვისას ტკივილი გააქტიურდებას დაზარალებულ ნაწილში, მგრძნობელობის არანორმალურობასა და მოტორული დეფიციტს.

მწვავე Compartment სინდრომის ადრეული დიაგნოზირება შესაძლოა იყოს რთული, ამრიგად ეჭვის მაღალი მაჩვენებელია საჭირო.

მართვა მოიცავს შესაფერის აღდგენას, ანალგეზიას, იმ ხელსაწყოების მოშორებას, რომელიც კუმშავს და გადაუდებელი დახმარების დეპარტამენტში გადამისამართებას სასწრაფო წესით. ადრეული გადამისამართება არის აუცილებელი შეფასებისთვის, დაკვირვებისთვის, წნევის მონიტორინგისთვის და ფასციოტომიისთვის, როცა აღინიშნება.

ხშიღად, დისტალური პულსი აღინიშნება (თუმცა სუსტი), სანამ დიდი დრო არ არის გასული. კიდურის სისუსტე და პარალიზი, ასევე გვიანი ნიშანია. ამრიგად, ეჭვის მაღალი მაჩვენებელი დაფუძვნებული უნდა იყოს ტრავმაზე, ტრავმასთან მოსალოდნელ ტკივილზე უფრო ძლიერი ტკივილის არსებობასა და პასიური გაწელვისას ტკივილის გაზრდაზე.

ნევროლოგიური ტრავმა : კიდურების მოტეხილოებამ, განსაკუთრებით ამოვარდნილობებმა, შესაძლოა დააზიანოს რაიმე ნერვი, რომელიც ავტომატურად ახლოსაა ტრავმირებულ ნაწილთან. ამრიგად, მნიშვნელოვანია კიდურების ნევროლოგიური სტატუსის შეფასება (მოტორული და მგრძნობელობითი), განსაკუთრებით მოტეხილობის ან ამოვარდნილობის ფომრის გადაწყობამდე და მის შემდეგ. მაგალითისთვის, მცირე წვივის ყელის გარშემო მოტეხილობამ და ტრავმამ შესაძლოა დააზიანოს საერთო, ღრმა ან ზადეპირული პერონეალური ნერვი. თუ, ღრმა პერონეალური ნერვია არის დაზიანებული, ამას შეუძლია გამოიწვიოს კოჭში სისუსტე და ფეხის თითის უკანა მოხრა და გრძნობის შემცირება პირველ/მეორე თითის ქსელის ნაწილში. ზედაპირული პერონეალური ნერვის დაზიანება იწვევს კოჭის გადაბრუნების სისუსტეს და მგრძნობელობის ცვლილებას ტერფის გვერდით-უკანა მხარის გასწვრივ.

ამოვარდნილობები

სახსრის ამოვარდნილობა ჩნდება მაშინ, როცა სახსარში ორი ძვალი შორდება ერთმანეთს. შესაძლოა რთული იყოს კლინიკურად განასხვავოთ მოტეხილობა და ამოვარდნილობა და ხანდახან ეს ორი ვლინდება ერთდროულად. ამრიგად, თუ არსებობს კლინიკური დაეჭვება, კიდური უნდა იყოს იმობილიზებული, არტაშანში მოთავსებული და რენტგენის კვლევა ჩატარებული, სანამ რაიმე მანიპულაციას ცდით. ამოვარდნილობა, ჩვეულებრივ დაკავშირებულია რბილი ქსოვილების დაზიანებასთან, რომელსაც შესაძლოა დასჭირდეს იმობილიზაცია, რათა შემცირდეს ტკივილი და მოხდეს შემდგომი ტრავმის პრევენცია.

მხრის ამოვარდნილობს

მხარი შეადგენს ყველა რაგბის ტრავმის 20%, არის რიგით მეორე ყველაზე ხშირი სახსრის ტრავმა, მუხლის შემდეგ. ყველა მხრის ტრავმის 35% არის განმეორებით ტრავმა. რაგბის თამაშის ნაწილში, ყველაზე მყარად მხრის ტრავმასთან დაკავშირებულია ბოჭვა, რაც შეადგენს ყველა მხრის ტრავმის 49% (Brooks et al 2005). მწვავე მხრის ამოვარდნილობა, შედარებით ხშირი ტრავმაა რაგბიში, 95-98% არის წინამავალი ამოვარდნილობა, თუმცა უკანა ამოვარდნილობა შეიძლება გამოვლინდეს.

მექანიზმი : ყველაზე ხშირად, მხრის წინამავალი ამოვარდნილობის განმარტებული მიზეზი, აღწერილი ბეჭდურ მასალაში არის გადაჭიმულ მკლავზე დაცემა, რომელიც არის  აბდუქციისა და გარე ბრუნვის პოზიცია, უკანამხრივი მიმართულებით ძალასთან ერთად. უახლოესმა კვლევებმა, რომლებმაც სპეციალურად იკვლიეს მხრის ტრავმები რაგბიში, განმარტეს ძალის აბდუქციური და გარე ბრუნვითი პოზიცია, რომელიც შეადგენს განმეორებითი ტრავმის 32%. ეს იყო ან ბოჭვით ან ბურთთან ერთად გადაჭიმულად დაცემის სიტუაციაში, როცა მცდელობაა ლელოს დადების (Funk და Snow 2007). უკანა ამოვარდნილობა არის იშვიათი და ჩვეულებრივ გამოწვეულია წინა ძალით, როცა მხარი შიგნით შებრუნებულად არის გაჩერებული და მოზიდულია.

გამოვლინება : ყველაზე ხშირად ეს გამომდინარეობს შეჯახების ეპიზოდიდან და მოთამაშე დაიჩივლებს მხრის ტკივილსა და ფუნქციის დარღვევაზე.

წინა ამოვარდნილობა : როგორც წესი მოთამაშე ჩამოიკიდებს მკლავს მათ მხარეს. ჩვეულებრივ დაკარგულია დელტოიდის სიმრგვალე, თუმცა თანამედროებაში მოთამაშეები იყენებენ მხრის პადებს, რაც როგორც წესი შეუძლებელს ხდის მის დანახვას. ის შეიძლება აღმოჩენილი იყოს პალპაციით, თუმცა კიდევ ერთხელ, ეს შეიძლება იყოს რთული მოჭერილი მაისურის და მხრის პადების გამო. ხანდახან შესაძლებელია პალპაცია მხრის თავის, ისევე როგორც წვივ-მკერდის მთიალობის ღარის.

აქტიური მოძრაობა, როცა ამის მცდელობაა, იქნება მტკივნეული და ძლიერ შეზღუდული. მოთამაშემ ხშირად იცის, რომ მისი მხარი ამოვარდნილია. შეამოწმეთ რადიალური პულსის არსებობა და ჩაიწერეთ. თუ, შესაძლებელია შეამოწმეთ მგრძნობელობა „მხრის ბეიჯის“ მომიჯნავე დელტოიდის კუნთის მიმაგრების ნაწილი. ეს შესაძლოა იყოს არაპრაქტიკული ჩაცულობის ან პადების გამო. ეს არის აქსიალური ნერვის შეფასებისთვის, არის თუ არა ის ტრავმასთან კავშირში, მონაცემები უნდა იყოს დოკუმენტირებული. სხივური ნერვის მთლიანობა უნდა იყოს შეფასებული მაჯისა და იდაყვის ფუნქციონირების შეფასებით და შემოწმებული მგრძნობელობის შემცირება, მტევნის ზურგის მხარეს.

უკანა ამოვარდნილობა : მოთამაშეს შეიძლება აღენიშნოს მკლავის ადუქცია და შიდა ბრუნვა, მაგრამ შესაძლოა წარმოდგეს ხელების დაჭერით, წინა აწევით მეორე ხელით, უჩიოდეს ტკივილს, როცა ისინი ცდილობენ ხელის აწევას. უკანა ამოზნექილობა შესაძლოა აღინიშნებოდეს და პალპაცირებული აკრომიონის დაბლა; კიდევ ერთხელ, ეს შესაძლოა იყოს რთული ჩაცმულობის და პადების გამო. აბდუქციის და გვერდითი ბრუნვის მოძრაობები არის მტკივნეული. იგივე ნევრო-ძარღვოვანი შემოწმება საჭირაო, რომ შესრულდეს, როგორც წინა ამოვარდნილობისას.

მოთამაშის გამოყვანა სათამაშო მოედნიდან : თუ, ამოვარდნილობაზე არსებობს ეჭვი, მოთამაშე გამოყვანილი უნდა იყოს სათამაშო მოედნიდან. როგორც წესი, მოთამაშეს შეუძლია სიარული მოედნიდან გამოსასვლელად და კიდური, მხარდაჭერილი უნდა იყოს მოთამაშის მიერ, მოთამაშის მაისური შეიძლება იყოს აკეცილი და მასში მკლავი მოთავსებული, რაც ეხმარება მკლავს, ან Pollysling შეიძლება იყოს გამოყენებული და თასმები შემოხვეული გულ-მკერდის ირგლივ.

იდაყვის ამოვარდნილობა

იდაყვის სახსარი არის რიგით მეორე სიხშირის ზემო კიდურების სახსრის ამოვარდნილობა, რომელიც არის ხშირი ტრავმა ყმაწვილებსა და ახალგაზრდა ზრდასრულებში. ცნობილია, რომ იდაყვის ამოვარდნილობა უფრი ხშირად ჩნდება უკანა-გვერდით მიმართულებით, გამოვლინების 90% შემთხვევაში, ძვლის ერთიანობის და სახსრის გასწვრივი კუნთების მხარდაჭერის სტაბილურობის ფორმებისას.

იდაყვის უკანა ამოვარდნილობის ყველაზე ხშირი მიზეზი არის გადაჭულ ხელზე დაცემა ან პირდაპირი დარტყმა იდაყვზე.

ნიშნები და სიმტომები

  • ტრავმისას ძლიერი ტკივილი
  • იდაყვის ფუნქციის დაკარგვა
  • შესამჩნევი დეფორმაცია
  • ამოვარდნილობის მგრძნობიარობა
  • შეშუპება და დაბეჟილობა იდაყვის გარშემო
  • შესაძლო გავუჟება ან პარალიზი ამოვარდნილობის ქვემოთ მკლავის ნაწილში
  • მაჯის შესაძლო პულსის შემცირება ან არარსებობა

ფორმის გადაწყობამდე ნევრო-ძარღვოვანი სტატუსი უნდა შეფასდეს და დოკუმენტირდეს.

შეამოწმეთ სხივური (მაჯის გაშლა), ცენტრალურისა (პრონაცია) და იდაყვის (4 და 5 თითის მოხრა) ნერვის ფუნქციონირება, სანამ ფორმას გადააწყობთ.

ცენტრალური ნერვი შეიძლება იყოს დაზიანებული ფორმის გადაწყობის დროს, ჩათრეული გახდეს სახსარში. მხრის არტერია შესაძლოა, ასევე გაიჭედოს სახსრის გასწვრივ. ნევროლოგიური ან სისხლძარვის ცვლილების სტატუსი მიანიშნებს გადაუდებელი სამედიცინო დახმარებაზე და სასწრაფოდ აუცილებელ გადაყვანას საავადმყოფოში.

შესაძლო გართულებები:

  • მხრის არტერიის დაზიანება
  • ნერვის დაზიანება
  • მწვავე Compartment სინდრომი
  • იდაყვის სხივური ძვლის თავის და/ან ნისკარტისები წანაზარდის მოტეხილოება
  • ცენტრალური ზედაროკის მოტეხილობა და მოყოლა
  • ჰეტეროტროფული ოსიფიკაცია (მიოზიტის ოსიფიკიზაცია)

ქვედა კიდური

ბარძაყის ძვლის ტრავმა

ბარძაყის ძვლის მოტეხილობა შედარებით იშვიათია სპორტში, მაგრამ მოდის ავადმყოფობისა და სიკვდილიანობის რისკთან ერთად. მნიშვნელოვანი ძალა არის საჭირო და მოტეხილოება შესაძლოა გამოვლინდეს ბარძაყის ყელზე, სხეულზე ან ბარძაყის ძვლის პერიფერიულ ნაწილზე. მოტეხილობა შესაძლოა იყოს ღია ან დახურული, სისხლის მნიშვნელოვანი დაკარგვის რისკთან და პოტენციური ჰემორაგიულ შოკთან ერთად. ამრიგად, მნიშვნელოვანია იმობილიზაცია და შესაფერსი აღდგენა.

წვივის დაზიანება

წვივის კონტუზია არის ძალიან ხშირი დაზიანება სპორტში, განსაკუთრებით კონტაქტურ და შეჯახების სპორტში. Brook et al (2005) აჩვენებს წვივის ჰემატომის ავადობის მაღალ მაჩვენებელს რაგბის კავშირში, თამაშის მიმდინარეობისას (8 ტრავმა/1000 საათი). წინა წვივის ტრავმა არის ყველაზე ხშირი და ოთხთავა კუნთის ჯგუფის ბლაგვი ტრავმას, შეუძლია გამოიწვიოს კონტუზის სიმძივის სხვადასხვა ხარისხი. მაშინ, როცა უმრავლესობის აღდგენა ხდება სპონტანურად გართულებების გარეშე, არსებობს შემთხვევების ცნობები მწვავე Compartment სინდრომი წვივის ბლაგვი ტრავმის  შემდეგ

მუხლის ტრავმა

მუხლის ამოვარდნილობა და მრავალი იოგის დაზიანება

მუხლის იოგის დაზიანება არის ძალიან ხშირი ტრავმა სპორტში, განსაკუთრებით კონტაქტურ და შეჯახების სპორტში. Brook et al (2005) აჩვენებს მედიალურ-კოლატელარული იოგის გაწყვეტის მაღალი მაჩვენებელს რაგბის კავშირში, თამაშის მიმდინარეობისას (3.1 ტრავმა/1000 საათი) და წინა ჯვარედინი იოგის დაზიანების მაღალი სიმწვავის მაჩვენებელი (258 საშუალოდ გაცდენილი დღე). მაშინ როცა, დოკუმენტირებული მუხლის ამოვარდნილობები არის იშვიათი სპორტში, მრავალი იოგის დაზიანება არა და მუხლის ამოვარდნილობა შესაძლოა სპონტაურად შემცირდეს ტრავმის დროს. მრავალი იოგის დაზიანება ამრიგად უნდა იმართოს, როგორც ამოვარდნილობა, სანამ სხვა არ დამტკიცდება. მუხლის მრავალი იოგის დაზიანება ხშირად დაკავშირებულია ნერვო-ძარღვოვან გართულებებთან, როგორიცაა მუხლქვეშა არტერია, პერონეალური ნერვი და დიდი წვივის ნერვის დაზიანება (Johnson et al, 2008) და კარგი საავადმყოფომდელი მართვა არის ძალიან სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი.

მუხლქვეშა არტერიის დაზიანება

კვლევები აჩვენებს მუხლქვეშა არტერიასთან დაკავშირებულ დაზიანება, მუხლის ამოვარდნილობასთან ერთად, შეადგენს 32% (Treiman et al,1992). მუხლქვეშა არტერია არის მგრძნობიარე ტრავმისთვის, რადგან ეს მიბმულია პროქსიმალურად და ასევე ჩნდება სოლეუსის კუნთის მყესის თაღის მომზიდველი ხვრელიდან და დისტალურად. წინა მუხლის ამოვარდნილობის მექანიზმს, ჩვეულებრივ შეადგენს არტერიის გაჭიმვის დაზიანებას, მცირე გახევით. უკანა ამოვარდნილობები არის უფრო მეტად სავარაუდო, რომ გამოიწვევს არტერიის სრულ დარღვევას. გვამების კვლევები აჩვენებს, რომ 50°-ით ჰიპერ-გაშლა იწვევს მუხლქვეშა არტერიის გაწყვეტას (Kennedy, 1963).

მუხლქვეშა არტერიის დაზიანების გადადებული ამოცნობის შედეგები სერიოზულია. 1997-ში, Green და Allen იტყობინება, რომ ამპუტაციის მაჩვენებლის 86% არის, როცა მუხლქვეშა არტერიის ცირკულაცია არ აღდგა 8 საათის განმავლობაში, გადარჩენის მაჩვენებლის 89% არის, როცა ცირკულაცია აღდგა 8 საათის განმავლობაში.

მოკლე ისტორია, რათა გავიგოთ ტრავმის მექანიზმი უნდა გადაიხედოს. მუხლი შეიძლება არ იყოს დეფორმირებული სპონტანური ფორმის გადაწყობის გამო. ნევრო-ძარღვოვანი სტატუსი შეფასება უნდა შესრულდეს და დოკუმენტირდეს. თუ, სახეზეა მუხლის სახსრის აშკარა დეფორმაცია, ეს უნდა გამოსწორდეს დაუყოვნებლივ, ადეკვატურ ანალგეზიასთან ერთად, სიგრძივი ტრაქციის გამოყენებით. ნევრო-ძარღვოვანი სტატუსი შეფასება უნდა მოხდეს ფორის გადაწყობამდე და მის შემდეგ. კიდური არტაშანში უნდა მოთავსდეს და საბოლოო მკურნალობისთვის გადაყვანის მზადება შესრულდეს სწორად, შესაბამისი დოკუმენტაციითა და მიმღებ საავადმყოფოსთან კომუნიკაციით.

თანმიმდევრული შემოწმება უნდა შესრულდეს, ყველაზე ნაკლებ ყოველ 4 დან 6 საათამდე დროში, 48 საათის განმავლობაში, რათა მოხდეს გვიანდელი გართულებების მონიტორინგი, როგორიცაა მწვავე Compartment სინდრომი და მუხლქვეშა არტერიის ტრომბოზი (Wascher, 2000). Nicandri et al (2010) წარადგენენ მონაცემებს, რაც მიუთითებს, რომ დასაწყისში პულსის ერთჯერადი შეფასება არაადეკვატურია, რათა გამოირიცხოს ქირურგიულად მნიშვნელოვანი სისხლძარღვის დაზიანება. ისინი წარმოადგენენ მოთამაშის შემთხვევას, რომელსაც დასაწყისში შემოწმებისას ჰქონდა ნორმალური პულსი, მაგრამ გვიან განუვითარდა დისტალური იშემია, რამაც გამოიწვია კიდურის ამპუტაცია. ისინი გვთავაზობენ, რომ ფაქტზე დაყრდნობილი პროტოკოლების გამოყენებით, ავადობის დიაგნოზირების დაგვიანების ალბათობა შემცირდება. ფაქტზე დაყრდნობილი პროტოკოლები მოიცავს სატერფალის პულსის პალპაციას და სულ მცირე ერთ-ერთს ჩამოთვლილთაგან : ანგიოგრაფია, ორმაგი ულტრასონოგრაფია, კოჭის და მხრის პულსის მაჩვენებლები ან ექიმის მიერ დაკვირვებული და დოკუმენტირებული ფიზიკური შემოწმების გამეორება მინიმუმ 24 საათიანი პერიოდში.

პერონეალური ნერვის დაზიანება

საერთო პერონეალური ნერვი არის ყველაზე ხშირად დაზიანებული პერიფერიული ნერვი, ავადობის 25%-დან 35%-მდე დაკავშირებული მუხლის ამოვარდნილობასთან (Johnson et al, 2008). საერთო პერონეალური ნერვის დაზიანების მექანიზმი ჩვეულებრივ არის ვარუსის დატვირთვა და ამრიგად, ზოგადად დაკავშირებულია მუხლის უკანა ლატერალური კუთხის დაზიანებასთან (LaPrade და Terry, 1997). ზედაპირული ადგილმდებარეობა, რადგან შემოხვეულია მცირე წვივის გარშემო, ნერვის ფარდობით უმოძრაობასთან ერთად, ხდის მას დაზიანების მიმართ მგრძნობიარეს.

კიდურის ნერვო-ძარღვოვანი შეფასება უნდა მოიცავდეს პერიფერიულ პულსებს, კაპილარის შევსების დროს და თუ, დრო გვაძლევს ამის საშუალებას, მეორადი დათვალიერებისას მოტორული და რომელიმე მგრძნობელიბოთი დეფიციტის შეფასებას. ზედაპირული პერონეალური ნერვის მოტორული ფუნქცია მოწმდება, ტერფის აქტიური გადაბრუნებით. ღრმა პერონეალური ნერვის მოტორული ფუნცია მოწმდება, მოთამაშისთვის ტერფის უკან გადახრისა და თითების გაშლის თხნოვით. საერთო პერონეალური ნერვის ზედაპირული ტოტი გამოყოფს მგრძნობელობას ქვედა ფეხის გვერდით ზედაპირის ნაწილში და ტერფის ზურგუს მხარეს.  ღრმა პერონეალური ნერვის ტოტის გამოყოფს მგრძნობელობის აღგზნებადობას, ცერა თითის უკანა ქსელის ნაწილში.

დიდი წვივის ნერვის დაზიანება

დიდი წვივის ნერვი არის უფრი იშვიათი დაზიანება, ვიდრე საერთო პერონეალური ნერვი. Wascher et al (1997) წარმოადგინა დიდი წვივის ნერვის დაზიანების 5 შემთხვევა დაკავშირებული მუხლის ამოვარდნილობასთან. მოტორული ფუნქციის შემოწმებამ, შეიძლება აჩვენოს ქუსლის კანჭის ტყუპისა და ბარძაყის ორთავა კუნთების სრული სიძლიერე, მაგრამ შესაძლოა გამოვლინდეს დიდი წვივის უკანა, თითების გრძელი მომხრელი და ცერის გრძელი მომხრელი და მოკლე კუნთების სისუსტე, რადგან ისინი დაშორებით არიან დაკავშირებული მუხლთან.  შესაძლოა გამოვლინდეს ტერფის უკანა მხარის მგრძნობელობის ცვლილება.

ნევრო-ძარღვოვანი დაზიანებები ხშირად დაკავშირებულია მუხლის ამოვარდნილობასთან და მუხლის მრავალი იოგის დაზიანებასთან. სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია ამ დაზიანებების შესაფერისი ადრეული შეფასება და მართვა, რათა შემცირდეს პოტენციური სერიოზული შედეგები.

იმობილიზაცია

კიდურის იმობილიზაცია, ძვლის ან რბილი ქსოვილის დაზიანების შემდეგ, ამცირებს შემდგომი დაზიანების მიღების ალბათობას და ტკივილს, არასაჭირო მოძრაობების შეზღუდვით.

მნიშვნელოვანია, არტაშანი მოთავსდეს დაზიანებული სახსრის ზემოთ და ქვემოთ. ამობურცული ძვლის შეხვევა ამცირებს გარე არტაშანის წნევას და მაშასადამე, ამცირებს რბილი ქსოვილების შემდგომი დაზიანების რისკს.

ყუთისებრი არტაშანი

ეს შედგება 3 გრძელი დაფისებრი პადისგან, ტერფის ნაწილისგან და არსებობს მოკლე და გრძელი ზომები. კიდური თავსდება არტაშანის შუა ნაწილში. შემდეგ გარე დაფები ეხვევა კიდურს გარშემო და ჩერდება ადგილზე ფხრიწიანი ღვედების დახმარებით.

ვაკუუმის არტაშანი

ეს არტაშანი დამზადებულია ძლიერი პლასტიკის მატერიისგან, რომელიც სავსეა პოლისტიროლის მძივებით. ნასოსი მეშვეობით ჰაერის ამოტუმბვა, არტაშანს გახდის მყარს. ვაკუუმის არტაშანი შეეთავსება კიდურს და ამრიგად, შეუძლია მოერგოს დეფორმაციას. ხელმისაწვდომია განხვავებული ზომებს არტაშანი, პატარიდან დაწყებული მთლიანი სხეულის ზომამდე დასრულებული. როცა ის გახვრეტილია, არტაშანი არ შეინარჩუნებს იმობილიზაციას და ყურადღება უნდა მიექციოს, როცა გამოიყენება წვეტიან ნივთებთან ახლოს.

გასაჭიმი არტაშანი

გასაჭიმი არტაშანი ხშირად გამოიყენება ბარძაყის ძვლის სხეულის მოტეხილობის იმობილიზაციისთვის საავადმყოფომდელ და გადაყვანის გარემოში (Wood et al, 2003). გასაჭიმი არტაშანი გამოიყენება მოტეხილი ძვლის  სწორ პოზიციაში დასაჭერად, როცა მოტეხილობა დაპატარავებულია და მანუალური გაჭივმის ძალაა გამოყენებული. გაჭივმის გარეშე, არტაშანი გამოყენება შეიძლება მუხლის ტრავმის გარშემო მხარდაჭერისთვის.

ბარძაყის ძვლის მოტეხილობისთვის გასაჭიმი არტაშანის იმობილიზაციის გამოყენებამ, ზოგი თანმდევი, ტრავმისას შეუძლია გააუარესოს და/ან უკუჩვენება გამოიწვიოს, ისინი ნაჩვენებია ცხრილ 1-ში.

ცხრილი 1 : ტრავმები, რომლებიც აუარესებენ ან უკუჩვენებას იწვევენ, გასაჭიმი არტაშანის გამოყენებისას.

არტაშანის არჩევა დამოკიდებულია მის ხელმისაწვდომობსა და ტრავმის ტიპზე. ცხრილი 2 აჯამებს, ქვედა კიდურების დაზიანებისთვის სწორი არტაშანის შერჩევას.

შეჯამება

კიდურების დაზიანება ხშირია სპორტში და ადრეული შესაფერისი მართვა, შეამცირიბებს პოტენციურ ავადობასა და სიკვდილიანობას. საწყისი შეფასება უნდა მოიცავდეს უსაფრთხო მისვლასა და სწრაფ პირველად დათვალირებას, რომელიც მოიცავს ღია მოტეხილობის, დეფორმაციისა და ნევრო-ძარღვოვანი დაზიანების მოკლე შეფასებას. მოედანზე მართვა უნდა მოიცავდეს ეფექტურ ანალგეზიას, ჭრილობის მართვას, არტაშანის გამოყენებასა და პაციენტს შეფუთვას.

სწავლების მნიშვნელოვანი პუნქტები

  • დროული და სისტემური მიდგომა ძვალკუნთოვანი შეფასებისა და მართვისთვის, იძლევა კუდურისა და სიცოცხლისთვის საშიში დაზიანებების ადრეული ამოცნობის საშუალებას.
  • როცა საქმე გაქვთ მოთამაშესთან, რომელსაც აღენიშნება მუხლის ამოვარდნილობა ან მრავალი იოგის დაზიანება, დამხმარე ექიმი ინფორმირებული უნდა იყოს პოტენიცური  ნერვო-ძარღვოვანი დაზიანების შესახებ.
  • მწვავე Compartment სინდრომი შეიძლება იყოს რთული ამოსაცნობი და ნიშნებისა და სიმპტომების ადრეული ცოდნა სასიციხლოდ მნიშვნელოვანია, რათა მოხდეს დაგვიანებული დიაგნოზირების პრევენცია და შესაბამისი მართვა.

 
 
© 2018 საქართველოს რაგბის კავშირი - ყველა უფლება დაცულია.

 
 
მწვრთნელებისთვის
I დონე U14 II დონე U18 III დონე
რაგბის კავშირი
Rugby.ge
საჭირო ბმულები
Worldrugby



dfdfdf